خانه طباطبایی ها کاشان

عروس خانه های ایران؛ خانه طباطبایی ها کاشان

در نزدیکی خانه بروجردی‌ها و در همان محله سلطان امیراحمد، یکی دیگر از باشکوه‌ترین بناهای تاریخی کاشان قرار گرفته که به دلیل زیبایی بی‌مانندش، لقب “عروس خانه‌های ایران” را به خود اختصاص داده است. خانه طباطبایی‌ها، که مقصدی کلیدی در هر تور یک روزه ابیانه نطنز و کاشان است، نه تنها یک شاهکار معماری، بلکه نمادی از اعتبار و هنر دوران قاجار محسوب می‌شود.

تاریخچه و معرفی بنای خانه طباطبایی کاشان

این عمارت عظیم در حدود سال ۱۲۵۰ هجری قمری به سفارش سید جعفر طباطبایی نطنزی، از تاجران سرشناس و ثروتمند فرش، ساخته شد. طراحی و ساخت این خانه بر عهده معمار نابغه آن دوران، استاد علی مریم کاشانی، بود که هنر خود را پیش از این در بناهای دیگر کاشان به اثبات رسانده بود. ساخت این مجموعه با وسعت تقریبی ۴۷۰۰ متر مربع، حدود ۱۰ سال به طول انجامید.

این خانه همان بنایی است که مقیاس و معیار ساخت خانه بروجردی‌ها قرار گرفت و امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ملی ایران شناخته می‌شود.

معماری و تزئینات داخلی خانه طباطبایی کاشان

خانه طباطبایی‌ها نمونه‌ای برجسته از معماری مسکونی ایرانی با اصول گودال‌باغچه (حیاط مرکزی پایین‌تر از سطح کوچه)، درون‌گرایی و حفظ حریم خصوصی است. این مجموعه عظیم از سه بخش اصلی تشکیل شده است:

1. بخش بیرونی: وسیع‌ترین بخش خانه که به پذیرایی از مهمانان و برگزاری مراسم اختصاص داشت.
2. بخش اندرونی: فضای خصوصی زندگی خانواده که شامل حیاط، تالار و اتاق‌های متعدد بود.
3. بخش خدمه: فضایی مجزا برای فعالیت‌های خدماتی و رفاهی ساکنان.

این مجموعه در کل دارای ۴ حیاط، ۴۰ اتاق، ۴ سرداب و ۳ بادگیر است که هر یک با طراحی دقیق، آسایش ساکنان را در اقلیم گرم و خشک کاشان فراهم می‌کردند.

ویژگی‌های شاخص معماری و تزئینات خانه طباطبایی کاشان:

• شاه‌نشین (تالار آینه): زیباترین بخش خانه، تالار اصلی آن است که با پنجره‌های ارسی هفت‌دری، گچ‌بری‌های پیچیده، آینه‌کاری‌های خیره‌کننده و نقاشی‌های دیواری آراسته شده است. این فضا اوج هنر و تجمل معماری قاجاری را به نمایش می‌گذارد.
• گچ‌بری‌های الهام‌گرفته از فرش: از آنجایی که صاحب‌خانه تاجر فرش بود، بسیاری از نقوش گچ‌بری، به‌ویژه در تالار شاه‌نشین، با الهام از طرح‌های اصیل فرش ایرانی مانند لچک و ترنج و نقوش گل و مرغ اسلیمی اجرا شده‌اند.
• شیشه‌های رنگی و ارسی‌ها: استفاده گسترده از شیشه‌های رنگی در پنجره‌ها و درهای ارسی، علاوه بر زیبایی بصری، باعث شکست نور خورشید و ایجاد فضایی آرامش‌بخش و خنک در داخل بنا می‌شود.
• سرداب‌های هوشمند: سرداب‌های عمیق این خانه با استفاده از بادگیرها، اختلاف دمایی حدود ۲۰ درجه سانتی‌گراد با محیط بیرون ایجاد می‌کردند و پناهگاهی خنک برای فرار از گرمای تابستان بودند.

مقایسه با خانه بروجردی‌ها

خانه بروجردی ها کاشان

• رابطه: خانه طباطبایی‌ها “خانه پدری عروس” و خانه بروجردی‌ها “خانه داماد” است. معماری خانه بروجردی‌ها مستقیماً تحت تأثیر شکوه این بنا بوده است.
• مقیاس: خانه طباطبایی‌ها از نظر وسعت (۴۷۰۰ متر مربع در مقابل ۱۷۰۰ متر مربع) و تعداد حیاط‌ها و اتاق‌ها به مراتب بزرگ‌تر از خانه بروجردی‌هاست.
• تزئینات: در حالی که نقاشی‌های خانه بروجردی‌ها بیشتر جنبه روایی و داستانی دارند، تزئینات خانه طباطبایی‌ها، به‌خصوص گچ‌بری‌ها، ارتباطی مستقیم با هنر و نقوش فرش کاشان دارند.
• معمار: هنر استاد علی مریم کاشانی در هر دو بنا مشهود است، اما در خانه طباطبایی‌ها این هنر در مقیاسی وسیع‌تر و با جزئیاتی متفاوت به کار گرفته شده است.

خانه طباطبایی‌ها یک موزه زنده از هنر و معماری ایرانی است که بازدید از آن، درک عمیقی از سبک زندگی، فرهنگ و ذوق هنری مردم کاشان در دوره قاجار به دست می‌دهد.