گنبد جبلیه کرمان (بنایی از جنس سنگ)

چرا باید از گنبد جبلیه کرمان بازدید کنیم؟

گنبد جبلیه، واقع در بخش شرقی شهر کرمان، یکی از شاخص‌ترین آثار تاریخی این منطقه به شمار می‌رود. این بنا که به‌عنوان تنها بنای سنگی کرمان شناخته می‌شود، با استفاده از سنگ و گچ ساخته شده و از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است. گنبد جبلیه در سال ۱۳۱۶ به ثبت ملی رسیده و پس از بازسازی در سال ۱۳۸۳، در سال ۱۳۸۸ به موزه سنگ تبدیل شد.

این گنبد که با نام‌های دیگری چون گنبد گبری و گنبد زیگ نیز شناخته می‌شود، در دشت سرسبزی قرار دارد و منظره‌ای چشم‌نواز را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد. ساختمان هشت‌ضلعی آن با گنبدی دو هلالی و قطری به اندازه ۱۸ فوت طراحی شده است. بخش بالایی گنبد به‌صورت دایره‌ای شکل بوده و ساختار کلی آن نشان‌دهنده مهارت معماری دوره خود است.

گنبد جبلیه سالانه میزبان گردشگران بسیاری از سراسر ایران است که برای بازدید از این اثر تاریخی و طبیعی، کرمان گردی را در برنامه خود قرار می‌دهند.

تاریخچه گنبد جبلیه

گنبد جبلیه یکی از آثار تاریخی ارزشمند کرمان است که تاریخ دقیقی از زمان ساخت آن در دسترس نیست. بر اساس ساختار بنا، احتمال می‌رود این گنبد به اواخر دوره ساسانی تعلق داشته باشد و در اوایل دوران اسلامی نیز مرمت‌هایی روی آن انجام شده باشد. باستان‌شناسان بر سر قدمت این بنا به توافق نرسیده‌اند و نظرات مختلفی درباره کاربری اولیه آن دارند. برخی معتقدند گنبد جبلیه آتشکده بوده، اما گروهی دیگر به دلیل تفاوت‌های معماری، آن را آرامگاه یکی از شخصیت‌های زرتشتی می‌دانند. با وجود این اختلاف‌نظرها، قدمت این بنا به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. امروزه گنبد جبلیه پس از مرمت، به گنجینه‌ای برای نگهداری کتیبه‌های تاریخی تبدیل شده است.

تور اصفهان از اصفهان، کلیک کنید. 

معماری گنبد جبلیه

گنبد جبلیه به صورت هشت‌ضلعی ساخته شده و از مصالح سنگی بهره برده است. در هر ضلع این بنا، درهایی به عرض دو متر تعبیه شده بود که امروزه تنها یکی از آنها باز است و باقی با سنگ مسدود شده‌اند. سقف گنبد از جنس آجر و داخل آن با گچبری‌های زیبایی تزئین شده که بخشی از آنها تخریب شده‌اند.

مصالح اصلی به‌کاررفته در ساخت این بنا شامل سنگ لاشه با ملات گچ و آهک است. نکته جالب در ساخت گنبد جبلیه استفاده از شیر شتر به‌جای آب در ترکیب مصالح بوده که سبب استحکام بنا شده است. این گنبد هشت‌ضلعی روی پایه‌ای به ارتفاع ۳ متر قرار دارد و نمای بیرونی آن به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود:

1. پایه سنگی: که ساختار بنا را مستحکم کرده است.
2. دیوار میانی با تزیینات ساده: که دارای درهای مسدود شده است.
3. گنبد آجری: که جلوه‌ای باشکوه به بنا می‌بخشد.

این معماری خاص، گنبد جبلیه را به یکی از نمونه‌های بی‌نظیر هنر معماری کهن تبدیل کرده است.

بخش پایینی:

در بخش پایینی گنبد جبلیه، دیوارهای ضخیم و طاقنماهای قوس‌دار در هر ضلع دیده می‌شود. در داخل این طاقنماها، لوح‌های تزئینی به شکل مربع و مستطیل قرار دارند. همچنین در هر ضلع نورگیرهای بزرگی نصب شده است و در هشت ضلع گنبد، هشت در به عرض دو متر قرار دارد که تنها یکی از آنها باز است و باقی با سنگ مسدود شده‌اند.

بخش میانی:

در بالای بخش پایینی، پاگردی به عرض ۱.۵ متر ساخته شده است که قطر آن از قطر اصلی بنا کوچک‌تر است. در این بخش، طاقنماها با قوس تیزدار دقیقاً بالای نورگیرهای مستطیل‌شکل قرار دارند. در وسط هر ضلع، یک در میان هشت نورگیر وجود دارد که در سال‌های اخیر شیشه‌هایی برای نورگیرها نصب شده است.

بخش فوقانی:

در بخش فوقانی بنا، نمای آن با عرض یک متر از قسمت دوم عقب‌نشینی کرده است. پاگرد این بخش با اضلاع مستطیلی به ابعاد ۳۲ در ۲۴، از مصالح آجر و سنگ ساخته شده است. طاقنماها در این بخش به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که باعث کاهش ضخامت دیوارها شده‌اند.

فضای داخلی:

داخل گنبد جبلیه نسبتاً ساده است و تزئینات خاصی ندارد. در قسمت بالایی، برای تبدیل هشت‌ضلعی به دایره، شانزده طاقنما یا قوس تیزدار استفاده شده است. این طاقنماها تقریباً تنها تزئینات این بخش به شمار می‌آیند. متأسفانه، گچبری‌های داخلی بنا در طول سال‌ها تخریب شده‌اند.

کتیبه‌های کشف‌شده در گنجینه جبلیه:

در داخل این گنبد تاریخی، کتیبه‌ای ارزشمند به نام “کتیبه مسجد آبدر اشکان” کشف شده است. این کتیبه بر روی قطعه سنگی طبیعی با خط کوفی حک شده است. در سال ۱۳۷۷، احمد ایلاقی این سنگ را کشف کرده و به سازمان میراث فرهنگی کرمان تحویل داد. این کتیبه دارای ابعاد حدودی ۲۶ در ۲۲ سانتی‌متر است و شامل دو بخش مهم است: نوار حاشیه‌ای و نوشتار مرکزی. در قسمت پایین گوشه سمت راست، آیه‌ای از سوره آل عمران آمده است.

علاوه بر این، در گنبد جبلیه بیش از ۱۲۰ قطعه سنگ حجاری‌شده از دوره‌های مختلف تاریخی کشف شده است، از جمله سنگ هزار ساله رابر، سنگ مقبره خواجه اتابک، سنگ قبر میرزا آقاخان و چندین مورد دیگر.

دسترسی به گنبد جبلیه:

برای رسیدن به گنبد جبلیه باید به سمت کوه‌های صاحب الزمان و خیابان زریسف در شرق شهر کرمان حرکت کنید. بازدید از نمای خارجی این بنا در هر زمانی ممکن است زیرا اطراف آن حصاری وجود ندارد. اما برای دیدن داخل گنبد، لازم است در روزهای غیر تعطیل به این مکان مراجعه کنید.

زمان‌بندی و هزینه بازدید از گنبد جبلیه:

برای مشاهده نمای خارجی بنا نیازی به ساعت خاصی نیست و می‌توانید در هر ساعتی از شبانه‌روز به این مکان مراجعه کنید. با این حال، برای ورود به داخل بنا باید از ساعت ۹ صبح تا ۶ عصر حضور پیدا کنید. همچنین برای ورود به فضای داخلی باید مبلغی را پرداخت کنید. برای اطلاعات بیشتر در خصوص سفر به کرمان و جاذبه‌های این استان، صفحه کرمان گردی را مطالعه فرمایید.