بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی شهر اردبیل و از بناهای مهم آرامگاهی دوره صفویه در ایران است. این بقعه به دلیل معماری زیبا و کاشی‌کاری‌های نفیس، از شاهکارهای قرن هشتم هجری قمری و سال‌های پس از آن به شمار می‌آید. و امروزه مهم ترین جاهای دیدنی در اردبیل گردی میباشد.

تاریخچه بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

مجموعه بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی، که به نام کاخ شیخ صفی نیز شناخته می‌شود، از اهمیت و ارزش ویژه‌ای در معماری و هنرهای اسلامی برخوردار است. این بقعه که از قرن هفتم هجری قمری آغاز به کار کرده، به مرور زمان توسعه یافته و به شکل کنونی خود رسیده است. در ابتدا، این بنا به عنوان خانقاه و محل اقامت شیخ صفی‌الدین و محلی برای صوفیان و مریدان او مورد استفاده قرار می‌گرفت. پس از وفات او، شیخ صدرالدین موسی، پسر و جانشین او، این مکان را به بقعه تبدیل کرد.

معماری بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

از سال ۷۳۵ تا ۱۰۳۸ هجری قمری، آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی شاهد تغییرات و افزودن بخش‌های مختلفی بوده است که به ارزش معماری آن افزوده‌اند. در ورودی این بقعه، دو لنگه چوبی به حیاط متصل می‌شوند. دروازه اصلی که به نام عالی‌قاپو شناخته می‌شود، دقیقاً روبروی این محل قرار دارد و در زمان شاه عباس دوم ساخته شده است، اما امروزه به دلیل نگهداری در انبار قابل بازدید نیست.

حیاط بزرگ مستطیلی شکل در بخش غربی آرامگاه قرار دارد که دو حوض سنگی مرتبط با دوره صفویان در آن وجود دارد. دیوارهای آجری حیاط با طاقچه‌ها و طاق‌نماهای زیبا تزیین شده‌اند که جلوه‌ای چشم‌نواز به مجموعه بخشیده‌اند.

بخش‌های مختلف بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

برخی کارشناسان معتقدند که قدیمی‌ترین قسمت مجموعه به چله‌خانه جدید (قربانگاه) مربوط می‌شود. این بخش بیشتر از سایر قسمت‌ها آسیب دیده است، اما حجره‌های آجری با طاق‌های قوسی در قسمت غربی آن قابل مشاهده هستند. بقایای پله‌های این بخش نشان می‌دهد که احتمالاً طبقه دیگری در بالای چله‌خانه وجود داشته است. کارشناسان بر این باورند که معماری این بنا نشان‌دهنده حضور خانقاه شیخ صفی‌الدین در اینجا بوده است. یکی دیگر از بخش‌های مجموعه، سردر عباسی است که در عرض شرقی راهرو میانی قرار دارد و دارای کتیبه‌ای با نام شاه عباس و تاریخ ۱۰۳۶ رویش است.

علاوه بر این، قندیل‌خانه یا صحن اصلی نیز یکی از بخش‌های مهم مجموعه آرامگاه است. این محوطه مستطیلی با زمین سنگ‌فرش و حوض سنگی کم‌عمق در میانه آن مشخص می‌شود. در گذشته، یک چاه برای تأمین آب در این بخش وجود داشته که امروزه توسط رویش پوشانده شده و قابل مشاهده نیست.

گنبد الله‌الله در بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

هسته مرکزی مجموعه آرامگاه، گنبد الله‌الله است که توسط صدرالدین موسی ساخته شده است. این گنبد به دلیل تکرار کلمه “الله” به این نام شناخته شده است. از بیرون، گنبد به شکل یک برج آجری استوانه‌ای دیده می‌شود و کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ به زیبایی و جذابیت خاصی به آن بخشیده‌اند. همچنین، در محل اتصال برج و بدنه گنبد، آیاتی از قرآن با خط ثلث بر روی کتیبه‌ای حک شده‌اند.

چینی‌خانه در بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

چینی‌خانه یکی از زیباترین تزئینات معماری در مجموعه آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی است و بسیاری بر این باورند که قدیمی‌ترین بخش مجموعه نیز به همین قسمت مربوط می‌شود. پیش از دوران شاه عباس، این بخش برای اجتماعات استفاده می‌شد و بعدها با تغییراتی، کتاب‌های نفیس و ظروف چینی سلطنتی در آن نگهداری می‌شدند. این ظروف همه با مهر سلطنتی ساخته شده و در جایگاه‌های مشخصی در اطراف این محل قرار گرفته‌اند.

چینی‌خانه دارای یک چهارطاق زیبا با ایوان‌های نیم‌گنبدی است که از تزئینات منبت‌کاری و خاتم‌کاری برخوردارند. سقف چینی‌خانه از گچ و چوب ساخته شده و یکی از زیباترین عناصر این مکان محسوب می‌شود. همچنین، در سقف چینی‌خانه محفظه‌هایی وجود دارند که از دیوارهای سه‌متری ساخته شده و تا بالای دیوار ادامه یافته‌اند. این محفظه‌ها با نقش و نگارهای گل و برگ تزئین شده‌اند و در گذشته برای نگهداری اشیاء قیمتی و ظروف چینی استفاده می‌شدند.

بخش‌های دیگر بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

مجموعه آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بسیار گسترده است و شامل بخش‌های متعددی برای بازدیدکنندگان می‌باشد. از جمله این بخش‌ها می‌توان به صحن اصلی، سردر شاه عباس، دروازه اصلی یا سردر بزرگ، چله‌خانه جدید، حیاط بزرگ یا حیاط باغ، بنای دارالحدیث، گنبد الله‌الله (مقبره شیخ صفی‌الدین)، تالار دارالحفاظ، شاه‌نشین، چینی‌خانه، آرامگاه شاه اسماعیل اول، حرم‌خانه و بنای جنت‌سرا اشاره کرد.

در سال ۲۰۱۰، آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. این مجموعه تاریخی ارزشمند در میدان عالی‌قاپو و خیابان شیخ صفی اردبیل واقع شده است.

جاذبه‌های اطراف بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

مسجد عالی‌قاپو: ۸۵۰ متر
خانه تاریخی خادم‌باشی: ۱ کیلومتر
پل هفت‌چشمه: ۱.۸ کیلومتر
موزه مردم‌شناسی تاریخی اردبیل: ۳.۵ کیلومتر

هتل‌های نزدیک بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

هتل ساوالان: ۷۰۰ متر
هتل صادقی: ۹۵۰ متر
هتل نگین: ۱.۷ کیلومتر
هتل مهدی اردبیل: ۳.۲ کیلومتر
هتل دریا: ۳.۳ کیلومتر

رستوران‌ها و غذاخوری‌های اطراف بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی

رستوران سیدآقا: ۱.۲ کیلومتر
رستوران شاه عباس تورک صفوی: ۱.۴ کیلومتر
رستوران شاندیز: ۱.۵ کیلومتر
رستوران معین دربار: ۲.۶ کیلومتر

نتیجه‌گیری

بقعه شیخ صفی‌ الدین اردبیلی با تاریخچه‌ای غنی و معماری بی‌نظیر، یکی از مهم‌ترین آثار فرهنگی و مذهبی ایران به شمار می‌آید. این مجموعه با ترکیب عناصر مختلف معماری اسلامی و ایرانی، نه تنها محل آرامش و تدفین یک شخصیت تاریخی مهم است، بلکه به عنوان یک جاذبه گردشگری برجسته نیز شناخته می‌شود. حفظ و نگهداری این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده از اهمیت بالایی برخوردار است و نشان‌دهنده تلاش‌های هنرمندان ایرانی در حفظ سبک‌های معماری آذری و اسلامی است.