ارگ بم کرمان (بزرگترین بنای خشتی جهان)

ارگ بم؛ شگفتی خشتی جهان در قلب کویر کرمان

در دل کویرهای جنوب شرقی ایران، بنایی افسانه‌ای از دل تاریخ قد علم کرده است؛ ارگ بم، بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان که همچون نگینی درخشان بر پیشانی شهر بم می‌درخشد. این ارگ با شکوه نه‌تنها به‌عنوان بزرگ‌ترین بنای خشتی روی زمین شناخته می‌شود، بلکه افتخار ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو و آثار ملی ایران را نیز دارد.

با قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال، ارگ بم روایت‌گر بخشی از شکوه معماری و تمدن ایران باستان است.

این مجموعه عظیم با وسعتی حدود ۱۸۰ هزار متر مربع، توسط دیوارهایی مستحکم به ارتفاع ۶ تا ۷ متر احاطه شده است. لایه‌های تو‌در‌توی این دیوارها، مناطق مختلف ارگ را از یکدیگر تفکیک کرده‌اند و ساختاری پیچیده اما منظم به آن بخشیده‌اند.

جایگاه جهانی ارگ بم

ارگ بم نه‌تنها یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری در استان کرمان است، بلکه به‌دلیل ارزش تاریخی و معماری بی‌نظیرش، در فروردین سال ۱۳۴۵ به ثبت آثار ملی ایران رسید و در سال ۲۰۰۴ میلادی، به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری خشتی، وارد فهرست میراث جهانی یونسکو شد. در تور یک روزه کرمان، علاوه بر بازدید از ارگ بم(بزرگترین بنای خشتی در جهانی)، ارگ راین که بعنوان دومین بنای خشتی بعد از ارگ بم میباشد و همچنین باغ شاهزاده ماهان که نهمین باغ ایرانی ثبت یونسکو محسوب شده بازدید خواهید داشت و همچنین آبشار راین در دامنه کوه هزار که خستگی از تن مسافر شسته میشود نیز در برنامه بازدیدها میباشد.

ارگ بم دقیقاً کجاست؟

این بنای تاریخی شگفت‌انگیز در شهر بم، واقع در جنوب‌شرق ایران و در استان کرمان قرار دارد. ارگ بم در نقطه‌ای استراتژیک، شمال رودخانه پشت‌رود و بر فراز یک صخره وسیع و طبیعی ساخته شده تا علاوه بر زیبایی، مزایای دفاعی نیز داشته باشد.

اگر تا امروز ارگ بم را فقط در عکس‌ها دیده‌اید، وقت آن است که این شاهکار خشتی را از نزدیک لمس کنید. سفری به ارگ بم، سفری به قلب تاریخ ایران است.

تاریخچه ارگ بم؛ سفری به ژرفای تاریخ ایران‌ زمین

ارگ بم، این بنای باشکوه خشتی که امروزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری جنوب شرق ایران شناخته می‌شود، گذشته‌ای پر رمز و راز و تاریخی چندلایه دارد. در خصوص قدمت این ارگ تاریخی، دیدگاه‌های مختلفی در میان پژوهشگران وجود دارد؛ برخی تاریخ ساخت آن را به دوره هخامنشیان نسبت می‌دهند و عده‌ای دیگر آن را به دوره اشکانی منتسب می‌دانند. با این حال، شواهد موجود نشان می‌دهد که بسیاری از ساختمان‌های داخلی ارگ، متعلق به بازه‌ای میان دوره تیموری تا دوران قاجار هستند.

براساس متون تاریخی نظیر حدودالعالم و تاریخ وزیری، پیشینه تاریخی ارگ بم به حدود دو هزار سال پیش بازمی‌گردد. آثار به‌جای‌مانده‌ای همچون خشت‌های کشف‌شده در خانه حاکم و خانه فرمانده نظامی ارگ، به‌همراه ساختار معماری پلان مرکزی آن، گواهی بر قدمت چند هزارساله این مجموعه هستند.

سبک معماری ارگ بم در گذر زمان

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ارگ بم، وجود لایه‌های متعددی از ساخت‌وساز در طول قرون متمادی است. این لایه‌ها، نشانه‌ای از تداوم زندگی، مرمت و توسعه تدریجی این دژ عظیم در ادوار مختلف هستند. تطبیق شیوه معماری برخی بناها با سازه‌های شناخته‌شده دیگر نیز به پژوهشگران در تعیین بازه تاریخی آن کمک کرده است.

برای مثال، ایوان مساجد موجود در ارگ از نظر تناسبات فضایی و مقیاس، شباهت زیادی با بناهای مربوط به قرن چهارم تا هفتم هجری، یعنی دوره سامانیان تا سلجوقیان دارد. همچنین، طاق ورودی ارگ با ساختار منحنی خود یادآور معماری دوران ساسانی است؛ از همین رو، برخی محققان ساخت این بخش را به آن دوره نسبت می‌دهند.

بررسی‌های صورت‌گرفته در شهر باستانی پارتانیسا (پایتخت پارتیان) در عشق‌آباد که از لحاظ طراحی، شباهت‌هایی با ارگ بم دارد، این فرضیه را تقویت می‌کند که قدمت ارگ به اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوران ساسانیان بازمی‌گردد.

ارگ بم در دوران اسلامی

با ورود اسلام به ایران، ارگ بم همچنان جایگاه خود را به‌عنوان یک مرکز مهم حفظ کرد. ساخت مسجد جامع، مسجد پیامبر (ص) و یک حسینیه خشتی با ایوان دوطبقه و سه منبر در داخل ارگ، نشانی از حیات مذهبی و اجتماعی آن در دوران اسلامی است. بنا به نظر کارشناسان میراث فرهنگی، دو برج مستحکم در طرفین ورودی و هشتی ارگ از یادگارهای عصر صفوی هستند.

در تاریخ نیز آمده است که لطفعلی‌خان زند پس از شکست از آقامحمدخان قاجار در سال ۱۲۰۹ هجری قمری، به ارگ بم پناه می‌برد. اما با ورود آقامحمدخان به قلعه، دستور قتل و سربریدن ۶۰۰ اسیر را صادر می‌کند. در ادامه، ۳۰۰ نفر از این سرها به بم منتقل می‌شوند و حاکم وقت بم نیز با کشتن آنان، از مجموع این سرها مناره‌ای وحشتناک در شهر برپا می‌کند. این واقعه تلخ، از جمله حوادث خونین ثبت‌شده در تاریخ ارگ بم است.

افول تدریجی و ترک ارگ قدیم بم

با گذشت زمان و تغییرات اقلیمی و اجتماعی، حدود ۱۵۰ سال پیش ساکنان ارگ، زندگی در این بنای کهن را ترک کرده و به باغ‌ها و نخلستان‌های اطراف شهر بم مهاجرت کردند. از آن پس، ارگ بم به‌تدریج به یک بنای متروکه تبدیل شد تا اینکه در دهه‌های اخیر، به‌عنوان گوهری درخشان در قلب کویر کرمان مورد توجه گردشگران و میراث‌دوستان قرار گرفت.

نگاهی به معماری نظامی ارگ بم؛ قلعه‌ای با صلابت بی‌مانند

معماری ارگ بم، نمایانگر نبوغ نظامی و استراتژیک معماران ایرانی در دوران کهن است. وجود برج‌ها و باروهای مستحکم در اطراف این قلعه، همراه با راه‌های مخفی زیرزمینی و مقر فرماندهان نظامی در بلندترین نقطه ارگ، به‌روشنی گویای امنیت بی‌نظیر و طراحی هوشمندانه این سازه تاریخی است.

مشخصه‌های معماری ارگ، از جمله ساختار پلکانی و جانمایی حساب‌شده بناها در سطوح مختلف، نشان می‌دهد که این مجموعه نه‌تنها برای سکونت، بلکه با هدفی کاملاً دفاعی و نظامی بنا شده است. موقعیت جغرافیایی ارگ و اشراف کامل آن بر دشت اطراف، آن را به یکی از امن‌ترین قلعه‌های خشتی جهان تبدیل کرده بود.

چنین استحکام و هیبتی سبب شد که در دوره قاجار، عمادالسطنه ـ از رجال آن زمان ـ در توصیف ارگ بم، از تعبیر ستایش‌آمیز «قلعه خدای‌آفریده» استفاده کند؛ توصیفی که بازتابی از عظمت معماری، هنرمندی در ساخت و اقتدار نظامی این بنای سترگ است.

بخش‌های مختلف ارگ بم؛ شاهکار معماری شهری و نظامی

ارگ بم، بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان، از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

• بخش علیا (حکومتی)
• بخش سفلا (رعیت‌نشین)

این تقسیم‌بندی دوگانه، یکی از بارزترین ویژگی‌های معماری این بنای تاریخی به‌شمار می‌رود و نشان‌دهنده ساختار دقیق اجتماعی، سیاسی و نظامی در دوران حاکمیت این دژ است.

اجزای اصلی ارگ بم

مجموعه ارگ بم شامل فضاهای متعددی است که هریک با کارکردی مشخص طراحی شده‌اند. از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دروازه اصلی
• بازار
• میدان تکیه
• مجموعه تاریخی میرزا نعیم
• مسجد جامع
• مسجد پیامبر (ص)
• حمام عمومی
• عمارت چهارفصل
• دروازه حصار دوم
• مدرسه یا خانقاه
• کاروان‌سرا
• زورخانه
• اصطبل
• قورخانه (مخزن اسلحه)
• خانه حاکم
• چاه اصلی ارگ
• دروازه کت‌کرم و زندان
• محل آسیاب بادی
• بقایای محله قدیمی
• غلام‌محل (کنای محله)

بخش علیا (حکومتی)؛ قلب مدیریتی و دفاعی ارگ

بخش حکومتی در شمال ارگ قرار دارد و شامل عناصر مهمی مانند دژ نظامی، خانه حاکم، حمام اختصاصی، سربازخانه، چاه آب، عمارت چهارفصل، اصطبل حکومتی، برج‌های نگهبانی، آسیاب بادی، دروازه‌های ورودی و باروها است.

در بالاترین نقطه این بخش و پس از عبور از دروازه دوم، محوطه‌ای قرار دارد که اصطبل، چاه آب، و آب‌انبار در آن جای گرفته‌اند. پس از آن، خانه رئیس قشون و سربازخانه قرار دارند. یکی از جالب‌ترین بخش‌های این ناحیه، آسیاب بادی دوره قاجار است که در برج جنوب‌غربی قرار دارد و به‌عنوان تنها آسیاب بادی منطقه بم شناخته می‌شود.

تا حدود ۸۰ سال پیش، زندگی در این قلعه جریان داشت و بخش حاکم‌نشین به‌عنوان مرکز ژاندارمری و قشون نظامی کاربرد داشته است.

بخش سفلا (رعیت‌نشین)؛ زندگی روزمره در سایه امنیت

بخش رعیت‌نشین شامل ورودی اصلی شهر، بازار، مدرسه یا خانقاه، زورخانه، ساباط‌ها، میدان تکیه، مسجد جامع، مسجد پیامبر (ص)، حمام، بنای میراخور، اصطبل‌های عمومی، مناطق مسکونی و فضاهای عمومی شهری است.

از جاذبه‌های معماری این بخش، زورخانه سنتی با ساختاری متشکل از گنبد، چهار ایوان و گود مرکزی است. همچنین، کوچه‌ای سرپوشیده به‌نام ساباط جهودها در این قسمت وجود دارد که نقشی کلیدی در تهویه و ایجاد سایه در مسیر عبور مردم داشته است.

خندق دفاعی ارگ بم

در پیرامون ارگ، خندقی دفاعی حفر شده که با هدف مقابله با نفوذ دشمنان طراحی شده است. جالب آن‌که این خندق در مسیر جریان طبیعی آب ساخته شده که نشان از درایت معماران ایرانی در بهره‌گیری از شرایط محیطی دارد.

برج‌ها و باروهای نگهبانی؛ نگهبانان خاموش تاریخ

کل مجموعه ارگ بم در حصار بارویی عظیم و مستحکم قرار گرفته است. در امتداد این بارو، ۷۶ برج نگهبانی تعبیه شده که ۲۹ عدد از آن‌ها از نوع برج‌های دیدبانی مرتفع‌اند و در فراز و نشیب تپه‌ها استقرار یافته‌اند.

روزنه‌های ذوزنقه‌ای شکل برج‌ها، میدان دید گسترده‌تری به نگهبانان می‌داد و از این طریق، امکان کنترل و نظارت دقیق‌تری بر کل ارگ و اطراف آن فراهم می‌شد.

ساختار کلی ارگ بم

مهم‌ترین اجزای این مجموعه تاریخی عبارت‌اند از: دروازه اصلی، بازار، میدان تکیه، مسجد جامع، مسجد پیامبر (ص)، مدرسه یا خانقاه، حمام، کاروان‌سرا، زورخانه، خانه حاکم، عمارت چهار فصل، اصطبل، قورخانه، چاه اصلی، زندان، محل آسیاب بادی، بقایای محله قدیم و ساباط جهودها.

بخش علیا (حکومتی)

بخش حکومتی در ارتفاع قرار دارد و شامل بناهایی چون دژ نظامی، خانه حاکم، سربازخانه، حمام، عمارت چهار فصل، برج اصلی، چاه آب، اصطبل حکومتی و آسیاب بادی قاجاری می‌شود. خانه حاکم که در ارتفاع ۶۱ متری واقع شده، دارای بخش‌های تابستان‌نشین و زمستان‌نشین بوده و به امکاناتی نظیر حمام خصوصی و چاه آب مجهز بوده است.

اصطبل حکومتی در مدخل دروازه دوم قرار داشته و با آخورها، حوض آب و تزئینات گچ‌بری دوران مغول و تیموری آراسته شده بود.

بخش سفلا (رعیت‌نشین)

مناطق مسکونی رعیت‌نشین در زمین‌های مسطح اطراف کوه ساخته شده‌اند. خانه‌های این بخش به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• خانه‌های عادی با دو تا سه اتاق، متعلق به اقشار کم‌درآمد؛
• خانه‌های نیمه‌اعیانی با سه تا چهار اتاق و گاه ایوان، ویژه طبقه متوسط؛
• خانه‌های اعیانی با ساختاری کامل شامل اندرونی و بیرونی، چاه آب، حمام اختصاصی و اصطبل.

جالب آن‌که بسیاری از این خانه‌ها به‌صورت درهم‌تنیده طراحی شده‌اند و میان آن‌ها ارتباط مستقیم وجود دارد. همچنین برخی خانه‌های رعیت‌نشین نیز دارای بادگیر، محل نگهداری دام، ایوان و بخش‌های کاربردی دیگر هستند.

برج و بارو و خندق دفاعی

ارگ بم با چهار حصار تو در تو احاطه شده که از آن جمله، نخستین حصار با ارتفاع ۱۸ متر و پهنایی بیش از ۶ متر در برخی نقاط، نقش مهمی در دفاع از شهر ایفا می‌کرد. در اطراف قلعه نیز خندقی حفر شده بود که با عبور یک نهر روان، کارکرد دفاعی آن دوچندان می‌شد.

همچنین، این ارگ دارای ۷۶ برج نگهبانی با روزنه‌های ذوزنقه‌ای شکل بود که میدان دید وسیعی به نگهبانان ارائه می‌داد. ۲۹ برج بلند دیدبانی با فواصل مختلف، پیرامون ارگ قرار گرفته‌اند و اقتدار نظامی آن را به نمایش می‌گذارند.

زورخانه و ساباط جهودها

زورخانه ارگ نیز از دیگر بخش‌های مهم مجموعه به شمار می‌آید که با گنبد، چهار ایوان و گود اصلی طراحی شده است. همچنین، وجود کوچه‌ای سرپوشیده موسوم به ساباط جهودها از ساختارهای اجتماعی و مذهبی متنوع آن دوران حکایت دارد.

دروازه‌های ارگ بم؛ تلفیقی از امنیت و نظام طبقاتی

در ساختار معماری ارگ بم، دروازه‌ها نقش مهمی در تأمین امنیت و ساماندهی اجتماعی ایفا می‌کردند. این دروازه‌ها با در نظر گرفتن نیازهای دفاعی و ساختار طبقاتی جامعه طراحی شده بودند. حصار نخستین شهر شامل چهار دروازه اصلی بود که هرکدام به یکی از بخش‌های حیاتی شهر دسترسی داشتند.

از جمله مهم‌ترین این دروازه‌ها، دروازه ارگ بود که به بازاری به طول ۹۰ متر منتهی می‌شد. هنوز هم بقایای دکان‌های این بازار سرپوشیده در امتداد مسیر قابل مشاهده است و تصویری از فعالیت‌های اقتصادی گذشته را به نمایش می‌گذارد.

جالب‌ توجه آن‌که با بسته شدن درهای ارگ، هیچ راهی برای ورود به داخل وجود نداشت و عملاً ارتباط شهر با بیرون قطع می‌شد. این طراحی هوشمندانه، امنیت ساکنان را در برابر تهدیدهای خارجی تضمین می‌کرد.

مسجد جامع؛ قلب معنوی ارگ بم

مسجد جامع ارگ بم یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین سازه‌های این بنای تاریخی به شمار می‌رود که نقشی محوری در زندگی مذهبی و اجتماعی مردم شهر ایفا می‌کرد. به باور اهالی، روشن کردن شمع و نذر کردن در روزهای دوشنبه و جمعه در این مکان موجب برآورده شدن حاجات می‌شد. این باور و آیین مردمی تا پیش از انقلاب ادامه داشت؛ به‌گونه‌ای که در جریان مرمت ارگ، جعبه‌هایی حاوی شمع‌های نذری متعلق به آن دوران کشف شد.

عجایب ارگ بم؛ دومین بنای خشتی بزرگ جهان

بادگیرها؛ سیستم خنک‌کننده‌ای هوشمند در دل کویر

یکی از شگفتی‌های ارگ بم، راهکارهای بومی ساکنان برای مقابله با گرمای طاقت‌فرسای منطقه است. در ساختمان‌های بزرگ‌تر مانند عمارت‌های اشرافی، از بادگیرهای چهارسازه‌ای استفاده می‌شد تا بتوانند هوای خنک را از جهات مختلف وارد سازه کنند. در بناهای کوچکتر، بادگیرهای تکی به کار گرفته می‌شدند.

نکته‌ای جالب در معماری این مجموعه، جهت‌گیری دروازه اصلی قلعه است که بادهای شدید را از محدوده داخلی دور می‌کرد. همچنین وجود حوضچه‌های کوچک در مسیر وزش باد، علاوه بر خنک‌سازی فضا، باعث ته‌نشینی گرد و غبار می‌شد؛ راهکاری هوشمندانه که از دانش اقلیمی معماران ایرانی حکایت دارد.

سیستم آبرسانی ارگ بم؛ مهندسی پایدار در دل خشکی

ارگ بم با برخورداری از سه حلقه چاه اصلی – در نزدیکی عمارت چهار فصل، میدان توپخانه و محل اصطبل – از سامانه‌ای پیشرفته برای تأمین آب بهره‌مند بود. باستان‌شناسان بقایای تاسیسات آبرسانی را در بخش شمال‌غربی ارگ شناسایی کرده‌اند.

در این سیستم، دو رشته قنات از طریق ساختمان پخشگاه تقسیم شده و با استفاده از لوله‌های سفالی موسوم به تنبوشه، آب را به سازه‌ای به نام شترگلو در خندق غربی منتقل می‌کردند. از آن‌جا، جریان آب به درون ارگ هدایت شده و در قسمت غربی رعیت‌نشین بر سطح زمین جاری می‌شد. در همین بخش، حمام عمومی قرار داشت که مردم برای استحمام از آب قنات بهره می‌بردند.

گورستان ایستاده کودکان در دل دیوارهای ارگ بم

پس از زلزله ویرانگر بم در سال ۱۳۸۲، یکی از کشفیات تکان‌دهنده در ارگ بم، پیدا شدن بقایای استخوان‌های انسانی در دیوارهای این بنای تاریخی بود. بررسی‌های انجام‌شده نشان داد که ۶۸ جسد کودک و نوزاد درون این دیوارها دفن شده بودند. نتایج آزمایش‌های DNA حاکی از آن بود که این کودکان بین یک تا شش سال سن داشتند و همگی پسر بودند.

باستان‌شناسان با تحلیل شواهد موجود به این نتیجه رسیدند که از دوره صفوی تا سال‌های اخیر، دیوارهای ارگ بم به عنوان محل دفن کودکان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. پس از زلزله، برخی خانواده‌ها نیز اجساد کودکان خود را در دیوارهای ارگ دفن کرده‌اند؛ موضوعی که باعث شده از این بخش ارگ با عنوان «گورستان ایستاده کودکان» یاد شود.

پس از انجام بررسی‌های علمی و مستندسازی استخوان‌ها، برای جلوگیری از متلاشی شدن اسکلت‌ها، اجساد بار دیگر در همان مکان به شیوه‌ای محافظت‌شده دفن شدند.

رویارویی تاریخی لطفعلی خان زند و آقامحمدخان قاجار در ارگ بم

در یکی از تلخ‌ترین فصول تاریخ ایران، لطفعلی خان زند پس از شکست در برابر آقامحمدخان قاجار، چاره‌ای جز فرار از کرمان به سمت ارگ بم نمی‌بیند. در این مسیر، تنها سه نفر همراه او بودند که یکی از آن‌ها جهانگیرخان سیستانی، پسر حاکم بم بود. اما در میانه راه و در میان طوفان شن سهمگین کویر، جهانگیرخان ناپدید می‌شود.

لطفعلی‌خان، خسته و تنهای از راه رسیده، در تالار مرکزی ارگ بم به خواب می‌رود. اما خیلی زود با صدای شیهه اسب از خواب بیدار می‌شود و خود را در محاصره نیروهای آقامحمدخان قاجار می‌بیند.

از آنجا که حاکم بم از مفقود شدن فرزندش توسط قشون قاجار بی‌خبر بود، برای نجات او، ناچار شد لطفعلی خان را تسلیم کند. این اتفاق، یکی از نقاط عطف در سقوط سلسله زندیه و قدرت‌گیری قطعی قاجاریه در جنوب شرق ایران به‌شمار می‌رود.

ارگ بم در شاهنامه: افسانه هفتواد و نبرد اردشیر بابکان

در شاهنامه فردوسی، داستانی افسانه‌ای درباره سرزمینی که احتمالاً پایه‌های نخستین قلعه بم بوده روایت شده است. در نزدیکی شهری به نام کجاران که در کنار دریای پارس واقع بود، کوهی قرار داشت که دختران آن شهر هر روز برای ریسندگی به آنجا می‌رفتند.

در کجاران مردی به نام هفتواد زندگی می‌کرد که به دلیل داشتن هفت پسر، به این نام مشهور بود. هفتواد دختری داشت که روزی هنگام رفتن به کوه، سیبی پیدا می‌کند که درون آن کرمی قرار داشت. این کرم را در دوکدان (محل ریسندگی) می‌گذارد و به مرور زمان، این کرم مایه برکت و رونق کار آن‌ها می‌شود.

ثروت هفتواد و پسرانش به‌تدریج افزایش می‌یابد و کرم هر روز بزرگ‌تر می‌شود، تا جایی که پس از پنج سال به اندازه فیل می‌رسد. آوازه این کرم به حدی می‌رسد که هفتواد نام این منطقه را کرمان می‌گذارد و قدرتش چنان گسترده می‌شود که از کرمان تا دریای چین تحت سیطره او قرار می‌گیرد.

نبرد هفتواد و اردشیر بابکان

پس از انتشار خبرهای مربوط به هفتواد، اردشیر بابکان، فرمانروای ساسانی، تصمیم می‌گیرد شخصاً با او مقابله کند. هفتواد موفق می‌شود اردشیر و سپاهیانش را محاصره کند و تعداد زیادی از نیروهای او را به قتل برساند، به‌گونه‌ای که اردشیر مجبور به فرار می‌شود.

در مسیر فرارش، اردشیر به دو جوان برمی‌خورد که به او توصیه می‌کنند برای غلبه بر هفتواد راهی به جز جنگ مستقیم بیاندیشد. اردشیر با همراهی هفت نفر، در پوشش بازرگانان وارد دژ هفتواد می‌شود و با نیرنگ از نگهبانان کرم درخواست می‌کند تا مراقبت از آن را برای سه روز به آن‌ها بسپارند.

نگهبانان که فریب خوردند، این درخواست را می‌پذیرند. اردشیر با استفاده از دیگی پر از قلع داغ، آن را در دهان کرم فرو می‌ریزد و کرم عظیم‌الجثه را از پای درمی‌آورد. به این ترتیب، هفتواد شکست می‌خورد و اردشیر نفوذ خود را در این منطقه گسترش می‌دهد.